Wszystko, co początkujący żeglarz powinien wiedzieć o kierunkach wiatru

Wiatr to zjawisko meteorologiczne, a jednocześnie siła napędowa żeglarstwa, energia, która pozwala przemierzać morza i oceany. Gdy wiatr ustaje, żagle opadają, a statek pozostaje zdany na łaskę prądów morskich lub jednostajny rytm silnika. Wiatr od wieków jest sprzymierzeńcem żeglarzy, gdyż daje im poczucie wolności. Jest to siła dostępna dla wszystkich, nie wymagająca opłat i w pełni przyjazna dla środowiska. Ale zanim wyruszysz na swoją przygodę, musisz poznać swojego towarzysza. Zachęcamy do zapoznania się z kilkoma podstawowymi informacjami na temat wykorzystania wiatru przez żeglarzy. 

Róża wiatrów i nieco historii

W czasach, kiedy kompas nie był jeszcze znany, żeglarze polegali na stałych wiatrach, aby znaleźć drogę przez morza i oceany. Słońce, planety i gwiazdy służyły jako punkty orientacyjne, ale to wiatry były najważniejsze w tzw. "nawigacji wiatrowej". Dziedzictwem tamtych czasów jest ateńska Wieża Wiatrów, która przetrwała do naszych dni. Wśród wiatrów, które były dobrze znane żeglarzom, wymienić można Boreasza, wiejącego z północy, Zefira z zachodu, Notosa z południa oraz Eurosa ze wschodu. Te stałe, okresowe wiatry nadal są charakterystyczne dla różnych części świata i noszą różne nazwy, takie jak Bora, Meltemi, Etezje, Sirocco czy Tramontana.

W miarę rozwoju nawigacji wprowadzono podział koła na 32 kierunki, zwane rumbami. Ten system był używany aż do XIX wieku, zanim zastąpiono go podziałem na stopnie. Obecnie, mówiąc o kierunkach wiatru, często odwołujemy się do rumbów, aby określić, skąd wiatr wieje. Na przykład, wiatr południowo-zachodni (SW) wieje z kierunku południowo-zachodniego w stronę północno-wschodnią.

Jak rozpoznać kierunek wiatru?

Aby określić charakter wiatru, trzeba bacznie obserwować otoczenie. W czasie kursu żeglarskiego w Sztorm Grupie adepci sztuki żeglarskiej uczą się odczytywać sygnały, jakie daje wszystko wokół.  Flaga poruszająca się na wietrze może wskazać kierunek, z którego wieje. Obserwacja powierzchni wody dostarcza informacji o sile wiatru: spokojna, gładka woda zwykle oznacza słaby wiatr, podczas gdy obecność białych grzyw na falach świadczy o jego większej sile. Zmiany w kolorze wody, szczególnie ciemniejsze plamy, mogą sygnalizować nadchodzące porywy wiatru, co jest istotne dla żeglarzy w celu odpowiedniego przygotowania żagli.

W jaki sposób wiatr działa na żagle?

Wiatr oddziałujący na żagiel jest jak niewidzialna ręka, która popycha łódź naprzód, wykorzystując przy tym zasady fizyki podobne do tych, które pozwalają samolotowi wznieść się w powietrze. Kiedy wiatr przepływa wokół zakrzywionego żagla, tworzy się różnica ciśnień – niższe ciśnienie po stronie wypukłej żagla i wyższe po stronie wklęsłej. To zjawisko, znane jako siła nośna, jest tym, co pcha łódź do przodu. 

Przed rozpoczęciem żeglowania kluczowe jest zrozumienie, jak ustawić łódź względem wiatru, aby móc bezpiecznie i efektywnie wyjść na wodę oraz powrócić do portu. Przygotowując się do żeglowania, należy ustawić łódź dziobem w kierunku wiatru, co spowoduje łopotanie żagli i ułatwi ich podniesienie. Po podniesieniu głównego żagla, zwanego grotem, należy lekko odpłynąć od wiatru, aby poczuć, jak łódź zaczyna nabierać prędkości. Następnie rozwinąć fok, czyli przedni żagiel, i odpowiednio wytrymować oba żagle, aby optymalnie wykorzystać siłę wiatru.

Podstawowe rodzaje wiatrów dla początkujących 

Rozpoznawanie rodzajów wiatru to podstawowa umiejętność żeglarza. W czasie kursu żeglarskiego, na którym nauczysz się wszystkich kwestii dotyczących określania kierunków wiatru i wykonywania manewrów zgodnie z ich wykorzystaniem, poznasz także elementarny podział wiatrów. 

Wiatr rzeczywisty to ten, który odczuwalny jest w miejscu nieruchomym, jak na kei, i wpływa na obiekty wokół nas. To właśnie ten wiatr określa geograficzny kierunek, z którego nadchodzi.

Natomiast wiatr pozorny to wiatr odczuwany podczas ruchu, na przykład na pokładzie jachtu. Jest to efekt połączenia wiatru rzeczywistego i wiatru generowanego przez ruch samej łodzi. To właśnie wiatr pozorny jest istotny dla żeglarzy, ponieważ to on bezpośrednio oddziałuje na żagle i decyduje o kursie jachtu.

Wiatr własny to ruch powietrza wytworzony przez poruszającą się łódź w warunkach bezwietrznych. Jego prędkość jest równa prędkości łodzi, a kierunek jest odwrotny do kierunku ruchu.

Podczas żeglugi niezwykle ważne jest ustawienie żagli względem kierunku wiatru. Żaglówka nie może płynąć bezpośrednio pod wiatr, ponieważ żagle wtedy łopoczą, a łódź traci prędkość i może dryfować. Optymalny kąt żagla do kierunku wiatru to mniej więcej 45 stopni – to pozwala na efektywne wykorzystanie siły wiatru.

Kursy względem wiatru – podstawa żeglarstwa 

Poniżej prezentujemy najważniejsze pojęcia związane z określeniem kierunku i mocy wiatru. Wszystkiego oczywiście nauczysz się w praktyce, podczas naszych kursów żeglarskich. 

• Kurs ostry (bajdewind): Wyobraź sobie, że próbujesz iść jak najbliżej w stronę, skąd wieje wiatr, ale bez przesady, bo prosto w niego nie da rady. Żagle masz maksymalnie naciągnięte, a kierunek łódki to mniej więcej 45 stopni w stosunku do wiatru.

Szeroki bajdewind: Tutaj żagle są już trochę bardziej poluzowane. To taki złoty środek między płynięciem na wprost do wiatru a półwiatrem.

• Półwiatr: To jakbyś płynął bokiem do wiatru. Żagle są ustawione tak, żeby łapały wiatr prosto z boku łódki. Kurs jest ustawiony na około 90 stopni do kierunku, z którego wieje.
• Szeroki baksztag: Tutaj żagle są już prawie całkiem poluzowane, ale jeszcze nie do końca. To często najszybszy sposób na pływanie dla wielu łódek, bo płyniesz pod kątem około 135 stopni do wiatru.
• Baksztag: To kurs, którym płyniesz, gdy wiatr wieje prawie od tyłu łódki. Jest to kąt ok. 160 stopni. Żagle są wtedy do końca wypuszczone.
• Fordewind: To jakbyś miał wiatr za plecami i żagle wypuszczone na całego. Fok i grot mogą być ustawione po przeciwnych stronach łódki, co wygląda jak motyl albo skrzydło na skrzydle. Kurs jest prawie równoległy do wiatru, czyli około 180 stopni, a łódka płynie prawie równolegle do kierunku wiatru.
• Kąt martwy: Na pokładzie możesz czasem usłyszeć, że to "mordewind", bo masz wiatr prosto w twarz 😉. Żeglowanie jest możliwe tylko przez halsowanie, czyli płynięcie zygzakiem, żeby jakoś ominąć ten wiatr.

Kurs dla początkujących i nie tylko

Masz już jakieś doświadczenie żeglarskie, czy dopiero zaczynasz swoją przygodę z tym sportem? Jeżeli interesujesz się żeglarstwem, w Sztorm Grupie na pewno nauczysz się wszystkiego, co potrzebne, aby pewnie określać kierunki wiatru i wykorzystywać je do sprawnego manewrowania jachtem. Wiatr to nie tylko siła napędowa, ale i nauczyciel, który wymaga od żeglarzy szacunku. W czasie kursu żeglarskiego nauczysz się również, jak interpretować dane meteorologiczne, aby jak najlepiej przygotować się do żeglugi i wielkiej przygody.